Przesłuchanie - to czynność definiowana prawem ale i psychologią. I choć to dwie bardzo odległe definicje, to jednak się wzajemnie nie wykluczają. Poniekąd nawet dopełniają i uzupełniają się nawzajem. Definicja psychologiczna, w dużym uproszczeniu sprowadza przesłuchanie do rozmowy dwóch stron (osób) na której przebieg obie mają wpływ poprzez wzajemną interakcję. Definicja prawna czynności przesłuchania określa wymogi formalne jakie muszą być spełnione, aby rozmowę nazwać przesłuchaniem w prawnym rozumieniu tego słowa i aby owa „rozmowa" powodowała określone kodeksowo skutki prawne.
Przesłuchanie to proces przede wszystkim psychologiczny którego cel jest poznawczy. Skuteczne przesłuchanie jest dalekie od prymitywnych wzorców znanych z filmów sensacyjnych czy pozbawionych należytego kontekstu i wyjaśnienia procesów relacji dziennikarskich.
Przesłuchiwani jesteśmy permanentnie. I to nie tylko przez policjantów, prokuratorów, urzędników organów kontroli, sędziów itd... Nie rzadziej też sami przesłuchujemy. I nawet nie mamy tego świadomości. Rodzice przesłuchują dzieci na okoliczność „tego co było w szkole". Szefowie przesłuchują podwładnych rozliczając ich z powierzonej pracy. Audytorzy przesłuchują na okoliczność badanego zdarzenia. I przykłady można by mnożyć... Tylko najczęściej nikt nie nazywa tego przesłuchaniem. Wolimy synonim „rozmowa".
Profesjonalne przesłuchanie to swoista gra psychologiczna nastawiona na określone cele pomiędzy przesłuchującym a przesłuchiwanym. Gra wymagająca wiedzy, znajomości taktyki i umiejętność doboru metody badania. To umiejętność rozpoznania intencji, ujawnienia obaw badanego, przyczyn jego ewentualnej nieszczerości i przełamania jego oporów. To kwestia nie tylko identyfikacji kłamstwa, ale i obiektywnej oceny jego przyczyny. Wszak nie zawsze kłamstwo jest skutkiem zamierzonym kłamiącego. To kwestia takiego poprowadzenia rozmowy aby wydobyć pozornie niedostępne (zapomniane) informacje z pamięci słuchanego. Ale to także techniki behawioralne prowadzące do oceny postawy badanego często bez jego świadomej współpracy.
Umiejętne prowadzenie takich rozmów pozwala nie tylko na ujawnienie „czarnej owcy" w zespole, ale i na rzetelną ocenę naszych współpracowników i ich lojalności wobec pracodawcy. Pozwala ujawniać postawy dwulicowe i wykzaywać rzeczywiste intencje osób wobec badanego zjawiska (zdarzenia czy czynności). Umożliwia rozpoznawanie kontrahentów podczas procesów negocjacyjnych.
Znajomość poszczególnych technik pozwala nam także na skuteczną obronę i rozpoznanie ich stosowania wobec nas. A to ostatnie może być nam przydatne coraz częściej. Bo coraz częściej możemy zetknąć się z osobami profesjonalnie przygotowanymi do prowadzenia takich „rozmów". Z metodyki przesłuchań szkoleni są nie tylko policjanci, prokuratorzy czy sędziowie w stosunku do których to nawet nie powinno nikogo dziwić. Szkoleni w tym zakresie są także urzędnicy wielu państwowych organów kontroli (np. skarbowych), inspektorzy, audytorzy wewnętrzni w korporacjach itd... Lista jest naprawdę długa i coraz dłuższa.
Program dwudniowego szkolenia:
1. Zagadnienia wprowadzające
• Czym jest przesłuchanie a czym rozpytanie
• Przesłuchanie w ujęciu prawno-procesowym
• Przesłuchanie w ujęciu psychologicznym
• Zasady i wymogi formalne dot. zasad i sposobów prowadzenia przesłuchania wg. przepisów prawa
• Gra pozorów pomiędzy słuchającym i słuchanym (reguły i schematy)
• Wywieranie presji fizycznej
• Wywieranie presji psychicznej
• Kłamstwo, konfabulacja czy szczera nieprawda
• Jakie "figle" płata mózg świadka / uczestnika zdarzenia
• Komunikacja i przekazy pozawerbalne
• Mowa ciała zdradzi więcej niż słowa
2. Cel przesłuchania
• Operacyjny
• Procesowy
3. Organizacja przesłuchania
• Przygotowanie się do przesłuchania
• Miejsce / pomieszczenie
• Cele przesłuchania
• Metody przesłuchania
• Etapy przesłuchania
• Czynności wstępne (faza formalna)
• Etap spontanicznych zeznań (faza swobodnej wypowiedzi)
• Etap szczegółowych pytań i odpowiedzi (faza pytań szczegółowych)
• Etap czynności końcowych
• Ocena zeznań złożonych i ich znaczenie w procesie karnym
• Dokumentowanie zeznań
4. Sposób postępowania z osobami należącymi do szczególnych kategorii
• Osoby w podeszłym wieku
• Dzieci
• Osoby będące pod wpływem środków odurzających
• Osoby chore psychicznie
• Osoby z immunitetem
5. Rodzaje pytań, ich cele i wykorzystanie
• Pytania otwarte
• Pytania zamknięte
• Pytania behawioralne
• Pytania przynęty
• Pytania naprowadzające
• Pytania z ukrytą odpowiedzią
• Pytania zamykające
6. Podstawowe metody i techniki przesłuchań
• Przesłuchanie metodą "wywiadu poznawczego"
• Metoda ujawniania związku świadka ze sprawą
• Metoda perswazji
• Metoda przypominania
• Metoda wytwarzania u świadka poczucia bezpieczeństwa
• Metoda bezpośredniego wykazywania kłamstwa
• Metoda „ślepej uliczki"
• Metoda „wszechwiedzy"
• Metoda szczegółowych pytań
• Inne techniki i metody...
• Przesłuchanie „metodą FBI"
7. Ocena dopuszczalności stosowania wybranych technik i metod przesłuchań
• Ocena skuteczności
• Ocena legalności
• Aspekt etyczny
• Aspekt prawny
• Zasadność użycia
8. Gry manipulacyjne w trakcie przesłuchania
• Przykładowe gry psychologiczne i ich ukryte cele
9. Narzędzia behawioralne stosowane w trakcie przesłuchań
• Rodzaje technik i narzędzia stosowania
• Okoliczności i sposoby stosowania
• Metody stosowania
• Cele stosowania
• Oczekiwane rezultaty
10. Omówienie oraz ocena legalności i skuteczności wybranych technik stosowanych podczas przesłuchań
• Przedstawienie fałszywego obrazu sytuacji procesowej podejrzanego
• Zadawanie pytań sugerujących odpowiedź i zamkniętych
• Kumulatywne przedstawianie dowodów winy
• Przedstawianie fałszywych dowodów winy
• Wskazywanie na łatwość w uzyskaniu dowodów winy
• Metoda selektywnego prezentowania materiału dowodowego
• Obiecywanie niższego wymiaru kary
• Udowadnianie sprzeczności w wyjaśnieniach
• Prezenty
• Podawanie wersji zdarzenia zawierającej fałszywe informacje
• Dobry - zły policjant
• Stosowanie presji
• Napięcie
• Cisza
• Wielogodzinne przesłuchania
11. Dostosowywanie techniki przesłuchania do osoby przesłuchiwanej, osoby przesłuchującego, oraz celu przesłuchania
12. Elementy mowy ciała w trakcie przesłuchań
• Zachowania i przekazy pozawerbalne
• Spójność przekazu werbalnego z niewerbalnym
• Ocena szczerości wypowiedzi werbalnej w oparciu o zachowania (reakcje) pozawerbalne
13. Wybrane czynniki wpływające na wiarygodność zeznań
• Czynniki wpływające na zapamiętywanie i odtwarzanie materiału pamięciowego
• Rodzaje i typy pamięci
• Etap uzyskiwania treści informacyjnych - spostrzegania
• Etap zapamiętywania i przechowywania treści informacyjnych
• Etap przekazu treści informacyjnych - reprodukcji
• Czynniki wpływające na spostrzeżenia
14. Kryteria analizy wiarygodności zeznań
15. Błąd a kłamstwo
• Błędy spostrzegania wzrokowego
• Błędy spostrzegania słuchowego
• Błędy spostrzegania dotykowego
• Złudzenia i omamy
16. Rodzaje kłamstwa
• Kłamstwo normalne
• Fantazjowanie
• Pseudologia fantastica - (mitomania)
• Konfabulacja
17. Metody badające kłamstwo w zeznaniach
• Sytuacja składania fałszywych zeznań
• Kryteria wiarygodności ze względu na treść zeznań
18. Techniki oporu (obronne) stosowane w trakcie przesłuchań
19. Przesłuchania z użyciem technicznych lub chemicznych środków wspomagających
• Możliwości
• Aspekt techniczny
• Aspekt etyczny
• Aspekt prawny
• Skuteczność
20. Przesłuchania pozorowane
• Rozmowy prewencyjne
• Rozmowy maskujące i dezinformujące
• Pozyskiwanie źródeł
• Inne cele
21. Ujawnianie kłamstwa i nieszczerości
• Wprowadzenie
a) Definicja kłamstwa
b) Socjotechnika kłamstwa
c) Nieszczerość a kłamstwo
d) Manipulacja a kłamstwo
• Rodzaje metod badających kłamstwo w zeznaniach
a) Metody psychologiczne
b) Metody fizjologiczne
• Rodzaje kłamstwa
a) Kłamstwo normalne
b) Fantazjowanie
c) Pseudologia fantastica
d) Kłamstwo patologiczne
e) Konfabulacja
• O kłamstwie i kłamiących
a) Społeczne postrzeganie kłamstwa na przełomie wieków i dzisiaj
b) Przyczyny kłamstwa
c) Kłamstwo celowe
d) Kłamstwo normalne kontra kłamstwo patologiczne
e) Motywy kłamstwa
f) Emocje które towarzyszą kłamaniu
g) Czym jest kłamstwo w kontekście badania szczerości wypowiedzi
h) Ekspresja szczerej emocji
i) Charakterologiczne motywy kłamstwa
j) Fizjologiczne objawy i symptomy ujawniające kłamstwo
• Wykrywanie i identyfikacja niewerbalnych symptomów kłamstwa
a) Twarz rozmówcy
b) Dłonie rozmówcy
c) Stopy i nogi rozmówcy
d) Mruganie rozmówcy
e) Ramiona rozmówcy
f) Oczy rozmówcy
g) Awersja rozmówcy
• Kryteria oceny wiarygodności wypowiedzi/relacji
a) Kryteria ogólne
b) Kryteria szczegółowe
c) Kryteria motywacyjne
d) Specyficzne elementy zdarzenia
• Rozmowa z potencjalnym kłamcą i popełniane błędy oceny
a) Pozorowana wiara w kłamstwo
b) Testowanie wiedzy ukrywanej
c) Błąd odrzucenia prawdy
d) Błąd przyjęcia kłamstwa
e) Błąd oceny symptomów
f) Błąd oceny motywów zachowania
g) Technika utożsamienia się
• Podstawowe strategie kłamania i nieszczerości
a) Kłamstwo polegające na ukrywaniu prawdy
b) Kłamstwo polegające na fałszowaniu emocji
c) Kłamstwo polegające na uwiarygodnianiu fałszywych faktów
d) Kłamstwo polegające na manipulowaniu przekazem faktów
Po szkoleniu konsultacje indywidualne dla zainteresowanych!
