Polska, obok Hiszpanii należy do krajów Unii Europejskiej, gdzie ponad 60 proc. osób w wieku 54-60 lat chce iść na emeryturę tak szybko, jak to możliwe. Przyczyn, dla których Polacy chcą jak najszybciej zakończyć karierę zawodową jest wiele. Pracownicy po 50. roku życia narzekają na zmęczenie pracą, silną konkurencję ze strony młodych pracowników czy presje pracodawców, którzy wolą zatrudnić młodego, wykwalifikowanego pracownika, często bardziej dyspozycyjnego, mniej zarabiającego, niż inwestować w podniesienie kwalifikacji starszych pracowników, postrzeganych jako mniej energicznych i trudniej reagujących na zmiany.
Starzejąca się Polska
Jak wskazują analizy, społeczeństwo polskie, mimo że należy do najmłodszych w Europie, systematycznie się starzeje. Sytuacja jest szczególnie niekorzystna, bowiem Polacy z jednej strony przejawiają cechy starzejącego się społeczeństwa, czyli notujemy wzrost liczby osób starszych w stosunku do osób młodych, z drugiej zaś strony mamy wśród państw europejskich jeden z najniższych wskaźników zatrudnienia i najniższą średnią wieku przechodzenia na emeryturę.
Niekorzystne tendencje już zaczęły mieć wpływ na sytuacje na rynku pracy. Ze względu na zmieniająca się strukturę demograficzną, osoby po 50 roku życia zaczynają być niezwykle istotne na rynku pracy a ich rola w nadchodzących latach może być dla wielu firm znacząca. - Jesteśmy przekonani, że dla firmy utrzymanie pracownika 50+ na stanowisku pracy to ogromna korzyść - zauważa Łukasz Sybicki z Departamentu Rozwoju Kapitału Ludzkiego Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości - Pracownik 50+ to skarbnica wiedzy z zakresu działalności i sposobu funkcjonowania firmy, mentorzy, których wiedza może być nieoceniona w procesie wdrażania nowych pracowników do firmy. Widoczny problem przedwczesnego wycofywania się i "wypychania" z rynku pracy osób w wieku około emerytalnym, skutkuje marnowaniem kapitału firm i ograniczaniem kapitału społecznego Polaków. Badania przeprowadzane wśród osób 50 + wskazują na wiele przyczyn tego zjawiska, min. niski poziom kompetencji miękkich, niska samoocenę, brak wiary we własne możliwości, niskie umiejętności pracy zespołowej. Aby przeciwdziałać temu istotne jest podjecie działań mających na celu wyposażenie osób 50+ w kompetencje miękkie/społeczne oraz pokazanie im alternatywnych form zatrudnienia odchodzących od modelu "pracy na etacie"- podkreśla Łukasz Sybicki.
Europa wydłuża aktywność
Wydłużanie aktywności zawodowej pracowników po 50-tym roku życia należy do priorytetowych działań wszystkich krajów Unii Europejskiej. Zgodnie z zalożeniami Strategii Lizbońskiej przyjętej przez kraje UE w 2000 r., jednym z celów Unii Europejskiej jest osiągniecie wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 55-64 lata na poziomie nie niższym niż 50 proc. W 2007 roku w Polsce wskaźnik zatrudnienia dla tej grupy wyniósł zaledwie 29,7 proc. Oznacza to, ze do tego czasu, liczba osób w wieku 55-64 lata czynnych zawodowo wzrośnie o około 500-600 tys.
Jednym z programów, który ma przyczynić się do wzrostu zatrudnienia osób po 50-tym roku życia jest projekt systemowy Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości p.t. "Aktywny Emeryt". Łukasz Sybicki z PARP, informuje, że działania szkoleniowo-doradcze prowadzone w ramach ww. projektu powinny rozpocząć się w I kwartale 2012 roku. Udział w oferowanych szkoleniach i doradztwie mogą brać pracownicy przedsiębiorstw w wieku około emerytalnym i emerytalnym, którzy ukończyli co najmniej 50 lat. Działania będą prowadzone na terenie trzech wybranych województw. Wybór województw, zostanie dokonany w oparciu o analizę rynku pracy i pracowników, która przeprowadzi firma realizująca usługę. Umowa na realizacje szkoleń i doradztwa została podpisana w czerwcu 2011 roku z Firma 2000 Sp. z o.o.
Projekt zakłada, ze w pierwszej kolejności pracownicy przedsiębiorstw samodzielnie zgłaszający się, jak i delegowani przez pracodawców, będą mogli skorzystać ze szkoleń z zakresu miękkich kompetencji. Obecnie wykonawca usługi, prowadzi prace związane z opracowaniem metodologii doboru województw, na terenie których zostaną przeprowadzone działania szkoleniowo-doradcze. Trwają również prace nad kampania promocyjna projektu. Szczegółowe informacje dotyczące usługi będą zamieszczone na stronie www.parp.gov.pl.
- Uczestnicy szkoleń, osoby powyżej 50 roku życia, posiada wiedzę z takich zagadnień jak: komunikacja, praca zespołowa, przywództwo, planowanie i organizacja, umiejętność przystosowania się, umiejętność rozwiązywania problemów, orientacja na wyniki, stymulowanie rozwoju innych ludzi, networking oraz elastyczne formy zatrudnienia i wolontariat. Ponadto 400 z 1250 uczestników, którzy wykażą predyspozycje do zakładania własnej działalności będą mogli skorzystać ze szkoleń z zakładania własnej działalności gospodarczej. Szkolenia zarówno z pierwszego zagadnienia jak i drugiego zostaną uzupełnione indywidualnym doradztwem wzmacniającym nabyte umiejętności
– podkreśla Łukasz Sybicki.
Ciągle wiele do zrobienia
W kwietniu 2008 roku firma doradztwa personalnego Manpower przeprowadziła badanie Pracownicy 50+. Wyniki badania zostały opracowane na podstawie wywiadów indywidualnych wśród reprezentatywnej grupy 750 polskich pracodawców i ponad 30 000 pracodawców z 28 krajów świata. Ankieta została przeprowadzona w celu sprawdzenia, czy pracodawcy są przygotowani do zachęcania pracowników w wieku emerytalnym do pozostania w ich firmach oraz czy ich organizacja opracowała program ułatwiający zatrudnianie osób powyżej 50. roku życia.
Wyniki pokazują, że deklaracje pracodawców badanych w Polsce są najmniej optymistyczne spośród wszystkich badanych 28 krajów. W Polsce 3 proc. ankietowanych przedsiębiorców opracowało w swojej firmie program ułatwiający zatrudnianie osób powyżej 50. roku życia. W 95 proc. ankietowanych firm takiego programu nie przygotowano. 5 proc. badanych pracodawców deklaruje, ze zachęca pracowników w wieku emerytalnym do pozostania w firmie. 93 proc. firm nie ma sformalizowanych procedur mających na celu zatrzymanie pracowników w wieku około emerytalnym w przedsiębiorstwie.
Hamujący stereotyp
Tak niskie statystyki wynikają głównie ze stereotypów, które ciągle funkcjonują w polskich firmach oraz negatywnych postaw wobec osób starszych. Pracodawcy zapytani o to, dlaczego wolą zatrudniać młodszych a nie starszych pracowników wskazują zwykle na gorszy stan ich zdrowia, niższą motywację do podnoszenia kwalifikacji, a także schematyczne działania. Jak pokazują badania PARP, stereotypy te są dalekie od prawdy. – Jak wskazują nasze badania dojrzali pracownicy chcą wnosić istotny wkład w funkcjonowanie organizacji, nadal chcą podnosić swoje umiejętności, dzielić wiedzą z młodszymi - mówi Anna Świebocka- Nerkowska, dyrektor Departamentu Rozwoju Kapitału Ludzkiego w PARP. - Co ważne, rotacja pracowników jest najmniejsza wśród starszych osób, a więc zyski z inwestycji w ich edukacje mogą być o wiele wyższe, niż z takiej samej inwestycji w edukację młodszych, którzy szybciej odchodzą z firmy - podkreślała Anna Świebocka-Nerkowska.
Przełamywanie stereotypów jest procesem długotrwałym i trudnym. Ich funkcjonowanie w firmie prowadzi do spadku motywacji i biernej postawy wśród osób w wieku 50+. Wobec trudnej i stresogennej sytuacji wiele osób decyduje się na wcześniejszą emeryturę. W ten sposób koło się zamyka. - Aby przerwać ten zaklęty krąg, należy z jednej strony szkolić i uświadamiać pracodawców, a z drugiej zmieniać świadomość samych pracowników 50+ i zachęcać ich do dalszej aktywności zawodowej. PARP dofinansowuje projekty zarządzania wiekiem w dużych, średnich i małych firmach. Edukujemy menedżerów i kadrę zarządzającą, jak wykorzystywać potencjał dojrzałych pracowników. Jeśli pracodawca nie będzie widział korzyści płynących z zatrudnienia tych pracowników, nie będzie ich zatrudniał. Będziemy uświadamiać firmy, ze to się opłaca i pokazywać narzędzia, które temu służą – mówi Anna Świebocka-Nerkowska.
PARP zachęca pięćdzięsieciolatków do działania, przede wszystkim do podnoszenia swoich kwalifikacji. Stąd działania szkoleniowo-doradcze, m.in. takie jak projekt "Aktywny emeryt".- Szkolenia dla pracowników przedsiębiorstw w ramach projektu "Aktywny emeryt" maja przyczynić się do wzmocnienia kompetencji miękkich pracowników 50+ i wzmocnia ich samoocenę. Zdobyte umiejętności pozwolą im lepiej funkcjonować w środowisku pracy z młodszymi pracownikami. Szkolenia mogą przyczynić się także do uświadomienia pracownikom 50+ z korzyści osobistych, które mogą czerpać z własnej aktywności zawodowej. Wiedza na temat elastycznych form zatrudnienia/wolontariatu czy sposobów zakładania własnej działalności gospodarczej to także możliwość świadomego wyboru przez pracowników 50+ drogi aktywności zawodowej – podsumowuje Łukasz Sybicki.
Polski senior na końcu
Indeks Kapitału Intelektualnego dla Seniorów plasuje Polskę na ostatnim miejscu wśród 16 krajów europejskich. Autorzy "Raportu o Kapitale Intelektualnym Polski" przygotowanego przez Zespół Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów Michała Boniego, upatrują przyczyn takiego stanu głównie w niskiej aktywności zawodowej seniorów oraz ich zbyt małej aktywności edukacyjnej – jak wskazuje raport zaledwie co siódmy senior korzysta z jakichkolwiek form zdobywania wiedzy. To wciąż dużo mniej niż w Niemczech, Austrii czy krajach skandynawskich.
Autorzy raportu alarmują, ze bez stworzenia swoistego paktu społecznego na rzecz aktywizacji seniorów, Polska nie utrzyma obecnego tempa rozwoju gospodarczego i będzie systematycznie tracić znaczenie w Europie. Działania służące zwiększeniu aktywności seniorów wymagają równoległych prac w wielu obszarach. Aby możliwy był wzrost aktywności ekonomicznej seniorów, konieczne jest wdrożenie działań, które nie będą zachęcały osób starszych do przedwczesnego wychodzenia z rynku pracy, a jednocześnie będą umożliwiały im konkurowanie na tym rynku i zabezpieczały przed dyskryminacja, podkreślają autorzy raportu.
Autor:
Anna Włudarczyk, ekspert PARP