Zainteresowanie kierunkami związanymi z pracą i opieką nad osobami ze specjalnymi potrzebami wzrasta od kilku lat. Chodzi tu nie tylko o opiekę nad dziećmi niepełnosprawnymi, ale także nad osobami dorosłymi z różnymi problemami oraz dziećmi szczególnie uzdolnionymi. Pedagogika specjalna coraz bardziej się rozwija, a rynek pracy poszukuje specjalistów z tej dziedziny. Jak kształtowało się postrzeganie niepełnosprawności i co za tym idzie, jak zmieniał się zawód pedagoga specjalnego?
Według danych GUS 18-20 proc. polskich uczniów z różnych przyczyn boryka się z trudnościami w uczeniu się. Szkoły i system edukacji muszą sprostać indywidualnym potrzebom edukacyjnym dzieci i młodzieży, które borykają się z problemami. Placówki muszą zadbać o minimalizację barier psychologicznych, mentalnych, edukacyjnych, ale także technicznych czy architektonicznych, które są dużym problemem dla dzieci niepełnosprawnych.
Niepełnosprawność a środowisko
Jakim podejściem powinien wykazać się pedagog specjalny? – Tego typu profesja to zawód dla ludzi z pasją nauczania, wychowywania i przede wszystkim niesienia pomocy. Podczas pracy z niepełnosprawnymi konieczne jest poświęcenie nie tylko swojego czasu i uwagi, ale także całkowite zaangażowanie – komentuje Dziekan Wyższej Szkoły Uni-Terra – dr Justyna Leszka. Dopiero wtedy możliwe jest osiąganie sukcesów w wychowaniu i nauczaniu dzieci i młodzieży niepełnosprawnej.
Niepełnosprawność sama w sobie jest ogromnym wyzwaniem zarówno dla dotkniętego nią dziecka, jak i jego rodziny. – Dodatkowo poczucie odrębności zwiększane jest przez społeczeństwo, które tworzy bariery społeczne, ekonomiczne, prawne czy organizacyjne. W dużej mierze to otoczenie niepełnosprawnej osoby decyduje o tym czy będzie ona włączona do życia społecznego i czy będzie funkcjonowała bez większych trudności – mówi dr Justyna Leszka.
Jak kształtowało się postrzeganie niepełnosprawności? Szeroko rozumiane zmiany cywilizacyjne na przestrzeni wieków znacząco wpłynęły na edukację dzieci i młodzieży również niepełnosprawnej. Początkowo były one izolowane i sytuowane na marginesie życia społecznego. Dopiero w XX wieku nastawienie do problemu niepełnosprawności uległo zmianie i zaczęto dążyć do pomocy, intensywnej opieki, rehabilitacji, edukacji, nauki samodzielności oraz integracji społecznej osób niepełnosprawnych.
W ostatnich dziesięcioleciach istotne stało się zapewnianie rozwoju osobom niepełnosprawnym, dostrzeżono również wpływ środowiska na funkcjonowanie niepełnosprawnych. – Co za tym idzie zmieniło się również podejście do teorii i praktyki pedagogiki specjalnej. Uznano, że ważne jest stworzenie osobie niepełnosprawnej odpowiednich warunków do samorealizacji, zdobycia umiejętności funkcjonowania w środowisku, decydowania o sobie oraz zapewnienie rozwoju emocjonalnego, umysłowego, fizycznego i społecznego – dodaje dr Justyna Leszka. Zaczęto indywidualnie podchodzić do niepełnosprawnych, a także osób z ich najbliższego otoczenia.
W związku ze zmianą postrzegania problemu niepełnosprawności dużą rolę zaczął odgrywać system edukacji specjalnej oraz jego przedstawiciele – pedagodzy specjalni, terapeuci, psychologowie i inni specjaliści.
Wykształcić pedagoga specjalnego
W Polsce zorganizowane kształcenie pedagogów specjalnych odbywa się od 1917 roku, a jego koncepcje niejednokrotnie ulegały zmianom ze względu na kompetencje i umiejętności jakie powinien posiadać pedagog. Początkowo kształcenie opierało się na praktyce. Z czasem pojawiały się pierwsze kursy kształcące. W 1922 roku powstał Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej, gdzie uruchomiono jednoroczne studia kształcące pedagogów specjalnych i stworzono system kształcenia dzieci niepełnosprawnych i niedostosowanych społecznie oraz system kształcenia pedagogów specjalnych. Zarówno studia stacjonarne, jak i zaoczne okazywały się być niewystarczające, dlatego też wydłużano czas ich trwania. Jednakże, równocześnie, w związku z niewystarczającą ilością specjalistów pojawiały się możliwości zdobywania kwalifikacji podczas kursów. Obecnie różne formy kształcenia umożliwiają pracę w zawodzie pedagoga specjalnego. Wybierać można spośród studiów I i II stopnia, studiów podyplomowych oraz kursów kwalifikacyjnych.
Początkowo pedagogika specjalna dotyczyła jedynie nauczania w szkole podstawowej. Jej zakres został jednak poszerzony m.in. o wychowanie przedszkolne, kształcenie zawodowe, funkcjonowanie społeczne, łagodniejsze rodzaje upośledzeń, sprzężone upośledzenia, a także głębokie upośledzenia umysłowe. – Tendencje polskiej pedagogiki odpowiadają światowym i wykorzystują nie tylko wczesną stymulację rozwojową, wszechstronne kształcenie ogólnokształcące i zawodowe, ale także opiekę późniejszą – w zakładach pracy czy życiu społecznym. Współcześnie pedagogika dąży do przełamywania barier formalnych, społecznych i architektonicznych oraz całkowitej integracji osób niepełnosprawnych – mówi Dziekan Wyższej Szkoły Uni-Terra – dr Justyna Leszka. – Sposobem na zniwelowanie przeszkód i stworzenie uczniom z trudnościami jak najlepszych warunków do funkcjonowania pośród ich pełnosprawnych rówieśników jest edukacja włączająca. Polega ona na wspólnej nauce i wychowywaniu dzieci niepełnosprawnych i pełnosprawnych – dodaje.
Co ważne, poprzez wyodrębnianie kolejnych kategorii upośledzeń ukształtowały się subdyscypliny pedagogiki, takie jak surdologopedia, oligofrenopedagogika, surdopedagogika, tyflopedagogika czy też pedagogika korekcyjna, resocjalizacyjna, terapeutyczna lub praca socjalna. Konkretne specjalności poszerzają wiedzę i umiejętności w wąskiej dziedzinie i kształtują specjalistów.
Autor:
