Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Nie oznacza to jednak, że pracodawca jest zobowiązany do finansowania szkolenia "na zadanie" pracownika. Wzajemne relacje pracodawcy i pracownika w zakresie zagadnień związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych precyzują konkretne przepisy. Najczęściej zalecenie dotyczące ułatwiania pracownikom dokształcania się jest realizowane na podstawie przepisów rozporządzenia w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych. Warto pamiętać, że istnieją grupy zawodowe (np. służba zdrowia, nauczyciele), dla których stosuje się inne przepisy. Także zasady szkolenia bezrobotnych oraz zakres świadczeń przysługujących po ukończeniu szkolenia regulują odrębne przepisy.
Aby prawidłowo rozmawiać o zasadach podnoszenia kwalifikacji zawodowych, trzeba znać najważniejsze definicje pojęć związanych ze szkoleniami pracowniczymi. Kwalifikacje można podnosić korzystając z form szkolnych (szkoły podstawowe, ponadpodstawowe, wyższe) lub pozaszkolnych (kursy, szkolenia, studia podyplomowe). To, w jakim stopniu pracodawca partycypuje w kosztach szkolenia pracownika zależy od formy, w jakiej odbywa się podnoszenie kwalifikacji, ale przed wszystkim od tego, czy uczestnictwo w szkoleniu lub studiach odbywa się na podstawie skierowania pracodawcy.
Najczęściej pojawiające się wątpliwości z zakresu świadczeń przysługujących pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje dotyczą urlopu szkoleniowego, refundacji opłat za naukę oraz materiały szkoleniowe, a także zobowiązania pracownika do zwrotu świadczeń wypłaconych przez zakład pracy.
Jeżeli pracodawca skierował pracownika do podnoszenia kwalifikacji w formach szkolnych, musi udzielić urlopu szkoleniowego w wymiarze 21 dni roboczych w każdym roku studiów (studia wieczorowe) lub 28 dni roboczych w każdym roku studiów (studia zaoczne). Podczas ostatniego roku studiów pracownikowi dodatkowo przysługuje 21 dni roboczych urlopu szkoleniowego na przygotowanie pracy kończącej studia oraz egzamin kończący studia. Osoba ucząca się w szkole wieczorowej ma tez prawo do zwolnienia z części dnia pracy w wymiarze do 5 godzin tygodniowo, jeśli czas pracy nie pozwala punktualnie przybyć na zajęcia. Za ten czas zachowane jest prawo do wynagrodzenia tak, jak za urlop wypoczynkowy. Urlop szkoleniowy nie wykorzystany w danym roku szkolnym lub akademickim nie przechodzi na rok następny.
W przypadku form pozaszkolnych, istotne jest to, ze przepisy określają górną granicę urlopu: do 6 dni roboczych na przygotowanie się i przystąpienie do egzaminów końcowych oraz do 2 dni roboczych w miesiącu, jeśli pracownik został skierowany na kurs zaoczny i jest zobowiązany do uczestnictwa w konsultacjach. Zwolnienie z części dnia pracy przysługuje tak, jak w formach szkolnych. Jeżeli pracownik podejmuje naukę bez skierowania pracodawcy, może skorzystać z urlopu bezpłatnego i zwolnienia z części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia. Urlop bezpłatny wlicza się do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień pracowniczych wynikających z kodeksu pracy.
Zdarza się, że pracownicy uczestniczą w szkoleniach poza godzinami pracy (np. językowych, komputerowych, omawiających nowe produkty firmy). Pojawia się wtedy pytanie, czy powinni otrzymać rekompensatę (dodatkowe wynagrodzenie, dzień wolny) za czas przeznaczony na szkolenie. Zgodnie z kodeksem pracy, w czasie pracy powinny być przeprowadzone tylko szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pozostałe szkolenia mogą odbywać się poza czasem pracy. Rekompensata za czas tych szkoleń zależy od decyzji pracodawcy, ponieważ udział w szkoleniu nie jest świadczeniem pracy, nie ma też podstawy prawnej zaliczającej czas szkolenia do czasu pracy.
Jeżeli pracownik został skierowany przez pracodawce na naukę, partycypacja pracodawcy w kosztach podnoszenia kwalifikacji może obejmować: opłaty za naukę pobierane przez szkołę oraz koszty przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia na zasadach obowiązujących przy podróżach służbowych na terenie kraju, jeśli nauka odbywa się w innej miejscowości niż zamieszkanie i praca pracownika. Pracodawca może również pokryć koszty podręczników i innych materiałów szkoleniowych.
Autor: Elżbieta Moroń
www.prawopracy.org